از اصول بنیادی نوازندگی سازهای زهی، مضرابی موسیقی ایرانی ، آن است که هیچ گاه نغمه ای (نتی) به صورت تنها اجرا نمی شود .
بلکه همیشه با یک صدای واخوان پشتیبانی می شود (( واخوان عبارت است از اجرای مداوم یک یا چند صدا در طول اجرای قطعه ))
تقریبا" در تمامی سازهای زهی مضرابی مانند انواع تنبور ، دو تار در موسیقی نواحی معاصر ایران در مناطق مختلف خراسان (شمال شرق )
گلستان(ترکمن) مازندران ، کرمانشاه ،آذربایجان ( شرقی و غربی ) آن است . که همواره یکی از سیمها وظیفه اجرای ملودی و دیگری که
معمولا"به فاصله چهارم و یا پنجم نسبت به سیم اول کوک شده نقش واخوان را به عهده دارد .
در نوازندگی سه تار معاصر به شیوه قدما نیز مضراب به گونه ای نواخته می شود که همواره هنگامی که سیمی به ارتعاش در می آید سیم
بالای آن نیز به عنوان واخوان به ارتعاش در می آید. با اضافه شدن سیم مشتاق در حقیقت سیمهای سه تار متشکل از سه (( دوتار )) گردید.
1- سیم اول از جنس فولاد با واخوان سیم دوم از جنس برنج.
2- سیم دوم از جنس برنج با واخوان سیم مشتاق از جنس فولاد.
3-سیم سوم مشتاق از جنس فولاد ، واخوان سیم بم از جنس برنج.
در واقع سیم مشتاق واخوان سیم دوم و سیم بم می باشد.و جالب اینکه نوع سیمی را که مشتاق علیشاه انتخاب نمود با عث شده که هر
جفت از سیمها متشکل از دو جنس سیم فولاد و برنج شود.(تحقیق و بررسی از مجله مقام موسیقایی شماره 41 مهر 86 توسط وبسایت3tar.ir )
اسماعیل قهرمانی نوازنده تار و از شاگردان برجسته محضر میرزا حسینقلی و میرزا عبدلله بود.او را از برجسته ترین نوازندگان و حافظان ردیفدانسته اند و معروف است که وی سال های سال ، هر روز هفته را برنواختن تمام و کمال و یکی از دستگاه ها اختصاص داده بود. او در سال های بعد از 1300 ، معتبرترین راوی ردیف میرزا عبدلله با حفظ صناعت های اجرایی و خصوصیات فردی استاد خود ، شناخته می شد.
موسی معرفی از شاگردان برجسته درویش خان است که به درجه ی اخذ نشان « تبر زین طلا » از دست وی ، درنوازندگی تار نایل آمد. وی مدت 30 سال به جمع آوری و تطبیق ردیف میرزاعبدلله و میرزا حسینقلی ، پرداخت و حاصل آن را به صورت کتابی مفصل تحت عنوان « ردیف موسیقی ایران » در سال 1332 منتشر کرد که در همان سال ها با تار « سلیمان روح افزا » ضبط شد. ( این اجرا اخیرا" منتشر شده است ).
از سایت:tarineh.com
محمد نوایی معروف به عشقی (5-1282ش=صبح دوشنبه 1366/9/30=1987م تهران) از محل سکونتش در تجریش ، مقصود بیگ،کوچه ثقفی ، شماره 16 ، آرامگاه بهشت زهرا ،قطعه 104 ردیف 67 شماره 38 به خاک سپرده شد.
سه تار ساز مشهور معاصر ، به تار سازی نیز اشتهار و اهتمام داشت. او فرزند پدری به نام رضا ، اهل کنگاور کرمانشاه بود و از 13 سالگی بهره مند از استادی معروف به نام سید جلال .
در سال 1350 آغاز همکاری او با مرکز حفظ و اشاعه موسیقی ، بنا به دعوت دکتر داریوش صفوت بود. عشقی درویش گونه ای آزاد از هر گونه قید و بند ، در دنیای تجرد خویش ، با طبع بلند ، نه تکیه بر اغنیا می زیست.
سه تار می نواخت و همراه آن زمزمه ای سر می داد ، تکیه کلامی داشت : (( یا هو )) و گاهی آن را تکرار می کرد ، خدایا عشقی قلندر به جز تو بی نیاز است و یا عشقی قلندر ، عشقی خداپرست محل کارش را مقدس می داشت .
سه تار های عشقی از کیفیت صوتی مطلوبی برخوردار است. استاد احمد عبادی معتقد بود سه تار عشقی چیز دیگر است و بهترین سه تاری است که می توان از لحاظ زنگ و قدرت صدادهی به آن عنوان بهترین را داد.(ضمنا"داریوش طلایی نیز ردیف سه تار نوازی را با ساز عشقی اجرا نموده است).
از ویژگیهای سه تار عشقی می توان به تحکیم کاسه ، تحدب صفحه ، و خوش دست بودن آن اشاره داشت.ولی ویژگی بازر آن بالانس صدا دهی در اکتاو های زیز وبم ، خوش صدایی همه سیمها ، بصورت ابریشمی و مخملین و قابلیت مضراب خوری که در تمام کوک ها خوش می خواند.
و دارای دو مشخصه ظاهری یکی به شکل اشک که در گلویی سه تار و معمولا" با صدف سفید کار شده و کلمه (( عشقی )) که در بالاترین قسمت کاسه ، در کنار سیم گیر ( قسمتی که دست هنگام نواختن روی کاسه گذاشته می شود) با خطی عامیانه و با مداد حک می کرد.البته تمام سازهای عشقی دارای مهر نبودند.
استاد عشقی پنج نوع سه تار می ساخت و برای هر کدام یک قالب مخصوص داشت.
1- سه تار ( کاسه بزرگ 11 ترک ) عشقی ،که بیشتر از بقیه طرفدار داشت.
2- سه تار ( کاسه متوسط 11ترک) کمی کوچکتر از نوع اول اما با قالبی کشیده تر (جره) که در نوع خود زیبا و خوش صداست.
3- سه تار کوچک یا سازهای مسافرتی با 9 ترک .
4- سه تار کوچک کتابی با کاسه تخت که به آن زیر عبایی میگفتند.
5- سه تار ( پوستی از ابداعات عشقی) با قالبی بزرگتر وبا پنجه ای زیبا ، روی صفحه آن به شکل قلب حغره ای ایجاد می نمود و پوست بر روی آن می کشید و خرک ساز را که شبیه خرک تار بود بر روی پوست مستقر می ساخت.
استاد عشقی بجز این پنج نوع سه تار ، سه تار یک تکه نیز می ساخت .
عشقی یکی از بهترین شاگردان استاد سید جلال تار ساز و سه تار ساز معروف به شمار می رفت . عشقی نه تنها سه تار ساز خوبی بود ، بلکه تار های نخبه ای هم ساخته است ، اما دلبستگی اصلی او ساختن سه تار بود.
سه تار هایش خوش دست ، سبک وزن و خوش صدا و بسیار زیبا است . امروز هنر مندان به داشتن سه تار های عشقی افتخار می کنند . سه تار های او علاقمندان و جویندگان بسیاری دارد .
مرحوم عشقی از کسانی بود که کارگاهش محفل استادان بنام و برجسته زمان بود و اگر چه بهره ای از زندگی هنری اش نبرد ، اما نام او و کارهای ارزنده اش ، همواره در یادها و خاطره ها زنده و جاوید است.
هنرجویان بسیاری در زمینه ساخت ساز از دانش ومهارت عشقی برخوردار شدند . که بعضی از آنها در این صنعت به مرتبه والایی رسیده اند.
از جمله فرمان مرادی که امروز استادی قابل است . فرمان مرادی حق شاگردی را در مورد استادش کاملا" به جا آورد و تا آخرین لحضه حیات او یار ومدد کارش بود.
هم اکنون سه تار عشقی در بین علاقمندان با قیمتی بالغ بر 10 تا 15 میلیون تومان طرفدار دارد.
منبع.: http://www.3tar.ir
سه‌تار از سازهای زهی و مضرابی موسیقی ایرانی است که آن را با ناخن انگشت اشارهٔ دست راست می‌نوازند. این ساز، دارای ۴ سیم از جنس فولاد و برنج است که به موازات دسته، از کاسه تا پنجه کشیده شده‌اند. سه‌تار دارای ۲۶ پردهٔ قابل حرکت از جنس روده‌ی حیوانات یا ابریشم است. صدای آن ظریف و تو دماغی و تا حدودی غمگین است و وسعت صوتی آن نزدیک به ۳ اکتاو است.
سه‌تار پیشتر هم‌خانواده با سازهایی چون دوتار و تنبور بوده است و امروزه به تار بسیار نزدیک‌تر است. در موسیقی دستگاهی ایران استفاده از سه‌تار بسیار رواج دارد؛ گرچه بیشتر برای تک‌نوازی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ساز برای هر دستگاه کوک ویژه‌ای دارد ولی فاصلهٔ چهارم یا پنجم پایین رونده معمولاً بین سیمهای اول و دوم ثابت است.
نوازندگان سه‌تار برای اجرای آن، در حالت نشسته روی زمین یا صندلی، کاسهٔ ساز را به صورت مورب و با زاویهٔ ۴۵ درجه روی ران راست قرار داده و با سر انگشتان دست چپ روی پرده‌ها (دستان‌ها) ی روی دستهٔ سه‌تار حرکت می‌کنند و با انگشت اشارهٔ دست راست خود به سیمها ضربه می‌رنند. معمولاً برای نوازندگی فقط انگشتان اشاره، میانی،حلقه و در بعضی موارد انگشت کوچک دست چپ استفاده می‌شوند اما در آثار استادان، استفاده از انگشت شست برای پرده‌گیری روی سیم بم نیز کاربرد دارد.
در حین نوازندگی سه‌تار، می‌توان با زخمه‌زدن نزدیک به خرک، صدا را کمی زبر و خشن کرد؛ و با انجام این کار نزدیک به گلوی ساز، صدایی نرم و ملایم و اصطلاحاً پخته‌تر تولید می‌شود.
سه‌تار در گذشته سه سیم (تار) داشته و اکنون چهار سیم دارد که سیم سوم و چهارم آن نزدیک به هم قرار دارند و هم‌زمان نواخته می‌شوند و مجموعهٔ آن دو را معمولاً سیم «بم» می‌نامند. با گذشت زمان کسانی چون ابونصر فارابی، ابوعلی سینا، صفی الدین ارموی و از متأخران ابوالحسن خان صبا لزوم افزایش یک سیم دیگر به این ساز را درک کرده و سه‌تارهای امروزی دارای چهار سیم هستند (این سیم از نظر تاریخی سیم چهارم است ولی سیم سوم خوانده می‌شود). سیم سوم سه تار به سیم مشتاق معروف است و به روایتی از ابوالحسن صبا این سیم را نخستین بار درویشی به نام مشتاق علی شاه به این ساز افزوده است.
برخی از جمله عده‌ای از عرفاً به آن «اوتار» نیز می‌گویند.
سه تار دارای صدایی مخملین و ظریف بوده از آنجایی که که با کنار ناخن انگشت سبابه دست راست نواخته می‌شود، صدای ساز ارتباط مستقیمی با اعصاب و روان نوازنده پیدا می‌کند و از این رو سه تار را اغلب همدم اوقات تنهایی خوانده‌اند.
اغلب شنوندگان، ساز سه تار را دارای لحن و نوای غمگینی احساس می‌کنند، اما نوازندگان معاصر موسیقی ایرانی در تلاش برای توسعه موسیقی مدرن و نوی ایران، آثار زیبایی آفریده‌اند که با حال و هوایی که تا دو دهه پیش از این ساز تصور می‌شد کاملاً متفاوت است. البته می‌بایست اشاره کرد که در سه تار نوازی مدرن تجربه استفاده از مضراب سیمی تجربه‌ای موفق بوده و با ایجاد صدایی شفاف و کریستالی کمک شایانی به گسترش امکانات این ساز عجیب نموده است. اجرای تک سیم‌هایی خاص و همچنین افزایش قدرت اجرای دینامیک‌های مختلف نیز از مزایای استفاده از مضراب سیمی در نوازندگی است. روایت از روح الله خالقی : شاید ساز سه تار را در زمانی که موسیقی ممنوع بوده ونوازندگان برای آنکه صدای آن خارج از محل نرود آفریده اند.
--------------------------------------------
منبع:fa.wikipedia